Các rối loạn đặc hiệu về phát triển kỹ năng ở trường: Nhận diện và can thiệp

I. Dấu hiệu cảnh báo rối loạn phát triển kỹ năng học đường

Trong lớp học, không hiếm những đứa trẻ được thầy cô nhận xét là “con lười học”, “không chú tâm” hay “tiếp thu chậm”. Thực tế, nhiều em lại rất thông minh, nhanh nhẹn, nói chuyện logic nhưng lại đọc sai, viết chậm, hay loay hoay với phép cộng trừ đơn giản. Đây có thể không phải biểu hiện của sự lười biếng mà là dấu hiệu của rối loạn đặc hiệu về phát triển kỹ năng học đường một nhóm rối loạn phát triển thần kinh ảnh hưởng đến việc học chữ, viết hay làm toán.

1. Biểu hiện dễ bị hiểu lầm ở trẻ tiểu học

Trẻ bị rối loạn học tập thường vẫn thông minh và hoạt bát, nhưng khả năng đọc, viết hoặc tính toán lại chậm hơn so với bạn bè. Khi đọc, trẻ thường ngập ngừng, phát âm sai; khi viết, sai chính tả liên tục; còn khi tính toán thì lẫn lộn khái niệm số lượng. Người lớn dễ hiểu lầm rằng trẻ không cố gắng hoặc “thiếu chú ý”, trong khi bản chất là trẻ gặp khó khăn trong cách não bộ xử lý thông tin ngôn ngữ và số học.

2. Vì sao trẻ bị hiểu sai là “lười học”?

Nguyên nhân của sự nhầm lẫn này xuất phát từ việc nhiều phụ huynh và giáo viên chưa phân biệt rõ giữa thiếu động lực học tập và rối loạn phát triển kỹ năng học tập. Một số trẻ có biểu hiện tăng động, giảm chú ý (ADHD) – tức là khó duy trì tập trung trong thời gian dài – khiến việc học càng trở nên gian nan hơn. Khi hai tình trạng này cùng tồn tại, trẻ dễ bị đánh giá sai là “lười” hay “không có khả năng”.

II. Nhận diện nhóm rối loạn đặc hiệu về phát triển kỹ năng học đường

1. Rối loạn đọc đặc hiệu (Dyslexia)

Dạng rối loạn này khiến trẻ đọc chậm, sai, hoặc không hiểu nội dung văn bản. Dù trí tuệ bình thường, trẻ gặp khó khăn trong việc nhận diện chữ cái và âm thanh. Điều này làm cho trẻ dễ bị cho là “tiếp thu chậm”, trong khi nguyên nhân là sự khác biệt trong cấu trúc và hoạt động của vùng não xử lý ngôn ngữ.

2. Rối loạn chính tả đặc hiệu (Dysorthographia)

Trẻ mắc rối loạn này viết sai chính tả liên tục, ngay cả với những từ đơn giản. Các lỗi sai lặp đi lặp lại khiến phụ huynh nghĩ rằng trẻ không cẩn thận hay “lười học viết”. Thực tế, đây là biểu hiện của sự bất thường trong quá trình ghi nhớ và tái tạo âm – chữ, chứ không phải do thiếu nỗ lực.

3. Rối loạn kỹ năng số học (Dyscalculia)

Trẻ khó nắm khái niệm số lượng, cộng trừ đơn giản, thường xuyên nhầm lẫn giữa các con số. Khi bị so sánh với bạn bè, các em dễ mất tự tin và sợ học toán. Nhiều phụ huynh gọi đây là “học dốt toán” nhưng nguyên nhân thật sự là rối loạn xử lý số học trong não.

4. Rối loạn hỗn hợp và phối hợp với tăng động, giảm chú ý

Không ít trẻ vừa gặp khó trong đọc, viết, vừa bị tăng động, giảm chú ý. Trẻ khó ngồi yên, dễ mất tập trung, làm việc dang dở. Sự kết hợp giữa ADHD và rối loạn học tập khiến khả năng tiếp thu chậm hơn rõ rệt. Đây là nhóm trẻ cần được can thiệp đa ngành để hỗ trợ đồng thời cả hành vi và kỹ năng học tập.

III. Nguyên nhân và cơ chế não bộ phía sau các rối loạn

1. Yếu tố di truyền và thần kinh

Khoa học cho thấy, các rối loạn học tập có yếu tố di truyền mạnh mẽ. Trẻ có người thân bị rối loạn đọc hoặc tính toán thường có nguy cơ cao mắc tương tự. Hình ảnh cộng hưởng từ cho thấy vùng não xử lý ngôn ngữ, trí nhớ làm việc và chú ý hoạt động khác biệt so với trẻ bình thường. Điều này lý giải vì sao dù thông minh, trẻ vẫn học chậm hoặc sai lệch ở một số kỹ năng nhất định.

2. Yếu tố môi trường

Bên cạnh di truyền, môi trường cũng đóng vai trò quan trọng. Một môi trường học tập áp lực, thiếu hỗ trợ hoặc quá nặng thành tích có thể khiến trẻ căng thẳng, giảm hứng thú học. Việc thiếu phương pháp dạy phù hợp cũng khiến biểu hiện tăng động, giảm chú ý trở nên trầm trọng, khiến trẻ càng khó tập trung và tiếp thu chậm hơn.

IV. Hậu quả nếu hiểu sai và không can thiệp sớm

1. Tác động tâm lý 

Khi bị gắn mác “con lười học” hoặc “chậm hiểu”, trẻ dần mất niềm tin vào bản thân. Sự so sánh, phán xét từ người lớn khiến trẻ cảm thấy bị tổn thương, né tránh học tập, thậm chí phát sinh lo âu, trầm cảm hoặc rối loạn hành vi. Một số em trở nên tăng động hơn, như một cách phản kháng vô thức với sự thất vọng và áp lực.

2. Ảnh hưởng lâu dài đến tương lai

Nếu không được hỗ trợ, kết quả học tập của trẻ sẽ thấp kéo dài, dẫn đến bỏ học sớm hoặc khó hòa nhập xã hội. Khi trưởng thành, trẻ gặp nhiều hạn chế trong nghề nghiệp, kỹ năng giao tiếp và tự tin. Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng, tỷ lệ thất nghiệp ở người có rối loạn học tập không được can thiệp cao gấp nhiều lần so với người bình thường.

IV. Hướng can thiệp hiệu quả từ “chậm” đến “tiến bộ”

1. Giáo dục đặc biệt và cá nhân hóa

Điều quan trọng nhất là phải phát hiện sớm và dạy học cá nhân hóa. Giáo viên cần chia nhỏ bài học, kết hợp các giác quan như nhìn – nghe – vận động – viết để giúp trẻ ghi nhớ tốt hơn. Phương pháp đa giác quan không chỉ cải thiện kỹ năng đọc và viết mà còn giúp trẻ tập trung hơn, đặc biệt với trẻ tăng động, giảm chú ý.

2. Trị liệu ngôn ngữ, âm vị và hành vi

Với trẻ mắc rối loạn đọc hoặc viết, trị liệu ngôn ngữ và âm vị học là phương pháp hữu ích, giúp trẻ nhận diện âm thanh và cấu trúc từ. Với nhóm có tăng động, giảm chú ý, trị liệu hành vi giúp trẻ học cách kiểm soát xung động, duy trì sự chú ý và tuân thủ hướng dẫn học tập. Sự kết hợp giữa hai hướng can thiệp này mang lại hiệu quả toàn diện.

3. Hỗ trợ tâm lý và khích lệ

Một môi trường học tích cực, nơi trẻ được khích lệ thay vì phán xét, sẽ giúp giảm cảm giác tự ti và sợ học. Phụ huynh nên khen ngợi những tiến bộ nhỏ, không so sánh con với bạn bè. Giáo viên cần xây dựng lớp học thân thiện, coi mỗi học sinh là một cá thể riêng biệt với tốc độ phát triển khác nhau.

V. Vai trò của cha mẹ và giáo viên 

1. Cha mẹ 

Thay vì gắn nhãn “con lười học”, cha mẹ nên quan sát khách quan và đưa trẻ đi đánh giá tâm lý – giáo dục khi nhận thấy biểu hiện bất thường. Sự đồng hành kiên nhẫn, khích lệ đúng lúc sẽ giúp trẻ lấy lại động lực học tập. Cha mẹ cần hiểu rằng, trẻ không “chậm” mà chỉ học theo cách khác cần được dạy phù hợp với đặc điểm não bộ của mình.

2. Giáo viên

Giáo viên là người nhận biết sớm nhất những khó khăn của trẻ. Do đó, việc tập huấn nhận diện rối loạn học tập và kỹ năng dạy cá nhân hóa là vô cùng quan trọng. Thái độ kiên nhẫn, tích cực của giáo viên chính là “liều thuốc” giúp trẻ vượt qua mặc cảm, từ đó cải thiện kết quả học tập.

Rối loạn đặc hiệu về phát triển kỹ năng học đường không phải là “án tử” cho tương lai học tập của trẻ. Nhiều nhà khoa học, nghệ sĩ nổi tiếng từng mắc rối loạn đọc hay tăng động, giảm chú ý nhưng đã đạt thành công rực rỡ khi được hỗ trợ đúng cách. Khi xã hội hiểu rằng “con lười học” đôi khi chỉ là cách trẻ phản ứng với khó khăn mà não bộ tạo ra, chúng ta sẽ biết cách đồng hành, khích lệ và mở ra cơ hội phát triển cho các em.

Với sự kết hợp giữa gia đình – nhà trường – chuyên gia, trẻ có thể biến những hạn chế thành động lực, chuyển “tiếp thu chậm” thành tiến bộ bền vững, và tự tin bước vào tương lai với niềm tin: mỗi đứa trẻ đều có khả năng riêng để tỏa sáng.

Giải pháp giúp não bộ khỏe mạnh: Meta PS100



BNC Medipharm - CTY TNHH TMDV Y TẾ BÌNH NGHĨA
Đơn vị nhập khẩu và phân phối thực phẩm chức năng trực tiếp từ Mỹ, Canada độc quyền phân phối tại Việt Nam.
Hotline & zalo: 0965 745 615 & 0978 307 072 &096 880 5353
Website: https://bncmedipharm.com.vn/
Địa chỉ: Tầng 1 Tòa nơ 22 KĐT Pháp Vân, phường Yên Sở, Hà Nội