Cảnh báo: Những tác dụng phụ của thuốc kháng sinh mà mọi người cần biết

► Những tác dụng phụ của thuốc kháng sinh mà mọi người cần biết

Có thể chia các tác dụng phụ của thuốc kháng sinh thành 3 loại chính:

+ tác dụng phụ về mặt vi trùng học

+ phản ứng dị ứng

+ tai biến do độc tính của kháng sinh

1. Tác dụng phụ về mặt vi trùng học

- Các rối loạn hệ vi khuẩn bình thường của người bệnh thường gặp sau khi dùng những kháng sinh phổ rộng, nhất là khi dùng qua đường uống (chloramphenicol). Các kháng sinh này tiêu hủy hệ vi khuẩn bình thường của đường ruột bệnh nhân, làm cho hệ vi khuẩn bình thường này bị thay thế bởi những vi khuẩn kháng thuốc (tụ cầu khuẩn, enterobacter, trực khuẩn mủ xanh) và nấm.

- Một số kháng sinh được thải qua mật, nên dù đã được dùng qua đường tiêm tĩnh mạch vẫn có thể gây ra rối loạn hệ vi khuẩn bình thường của đường ruột, ví dụ kháng sinh ceftriaxone, các kháng sinh nhóm lincosamid. Sự thay thế hệ vi khuẩn bình thường của đường ruột bởi những vi khuẩn kháng thuốc và nấm có thể dẫn đến những hậu quả như sau:

- Tiêu chảy kéo dài, đôi khi rất nặng nếu do tụ cầu khuẩn gây viêm ruột dạng lỵ hay do clostridium difficile gây viêm đại tràng màng giả.

- Bệnh nấm candida đường ruột.

- Thiếu vitamin nhóm B, vitamin K.

Để đề phòng tác dụng phụ này thì nên cho bệnh nhân dùng thuốc tái tạo hệ vi khuẩn bình thường của đường ruột như: antibio, biosubtyl, enterogermina sau một đợt trị liệu kháng sinh.

Tai biến do sự phóng thích một lượng lớn nội độc tố từ sự phân hủy một lượng lớn vi khuẩn sau một liều kháng sinh cao. Điển hình là: phản ứng Jarisch-Herxheimer(sốt, lạnh run, nhức đầu, nhịp tim nhanh, tụt huyết áp nhẹ) khi điều trị giang mai; phản ứng truỵ mạch khi dùng một liều chloramphenicol cao để điều trị bệnh thương hàn. Để đề phòng tai biến này là bắt đầu điều trị với liều kháng sinh thấp và tăng lên từ từ.

Tác dụng phụ của thuốc kháng sinh

2. Phản ứng dị ứng

Bao gồm:

- Nổi mẩn ở da, đôi khi ở cả màng nhầy, có thể đi từ dạng nhẹ như ban đỏ, mày đay cho đến dạng rất nặng như hội chứng Lyell (sốt cao, da nổi bọng nước, viêm loét giác mạc).

- Phản ứng sốt, thường lầm với sốt do nhiễm trùng gây ra.

- Những phản ứng giống trong bệnh huyết thanh (sốt, nổi mẩn ở da, đau khớp, nổi hạch, khó thở, tiểu ra máu).

- Sốc phản vệ (nổi mày đay, mạch nhanh, huyết áp tụt kẹp, có thể tử vong).

- Tăng bạch cầu ưa toan trong máu.

Nguyên nhân là do sự mẫn cảm cao ở một số người bệnh. Sự xuất hiện các phản ứng này không phụ thuộc vào liều lượng kháng sinh được dùng. Các kháng sinh thường gây ra các phản ứng dị ứng là các penicillin và các sulfamide.

 Nổi mẩn ở da, có thể đi từ dạng nhẹ như ban đỏ

3. Tai biến do độc tính của kháng sinh

Các tai biến này đặc trưng cho một số kháng sinh. Chúng xuất hiện do kháng sinh tác động lên một số cấu trúc tế bào hoặc một số men của tế bào.Tần suất xuất hiện các tai biến do độc tính và mức độ nặng nhẹ của chúng phụ thuộc vào khoảng thời gian dùng kháng sinh và liều kháng sinh được dùng. Dùng kháng sinh liều cao và trong một khoảng thời gian dài thì khả năng xuất hiện tai biến cao và tai biến thường nặng. Các tai biến này bao gồm:

- Tai biến ốc tai tiền đình (chóng mặt, giảm thính lực): do aminoside, vancomycin.

- Tai biến huyết học: thiếu máu do chloramphenicol, giảm bạch cầu hạt (sốt liên tục, nhiễm trùng) do các sulfamide.

- Tai biến gan (viêm gan, tăng men gan, hiếm gặp): khi dùng rifampicine, các sulfamide.

- Tai biến thần kinh (co giật): khi dùng penicillin liều cao, nhất là ở bệnh nhân suy thận.

- Tai biến cho thai nhi: nếu cho phụ nữ có thai dùng các kháng sinh có độc tính và có thể đi qua nhau thai được (aminoside, chloramphenicol, sulfamide) thì có nguy cơ làm hư hại các cơ quan của thai nhi.

- Tai biến cho trẻ sơ sinh: ở trẻ sơ sinh nhiều chức năng của cơ thể còn chưa hoàn chỉnh nên sự chuyển hóa các thuốc  nói chung cũng như kháng sinh nói riêng không giống như ở người lớn. Vì vậy, phải tránh dùng một số kháng sinh như: các sulfamide (nguy cơ vàng da), chloramphenicol (hội chứng gray), quinolon (nguy cơ toan máu).

- Tai biến thận: viêm thận, suy thận. Hay gặp khi dùng sulfamide, aminoside, vancomycin.
 

Tai biến thận: viêm thận, suy thận do tác dụng phụ thuốc kháng sinh
 

► Những điều cần tránh khi sử dụng kháng sinh

- Không tự ý sử dụng kháng sinh:

Ở nhiều nước trên thế giới, bệnh nhân chỉ có thể mua kháng sinh ở nhà thuốc khi có đơn của bác sĩ. Tuy nhiên, ở Việt Nam tình trạng tự ý mua và sử dụng kháng sinh không có đơn thuốc vẫn còn phổ biến. Nhiều kháng sinh thuộc loại rất mới, chỉ dùng hạn chế trong bệnh viện nhưng lại bị dùng bừa bãi. Chỉ nên dùng thuốc kháng sinh khi đã được khám và có chỉ định của bác sĩ.

- Ngưng dùng kháng sinh nửa chừng hoặc dùng kéo dài:

Thông thường, một số kháng sinh dùng đủ liều cho cả đợt điều trị phải mất 7-10 ngày, thậm chí có thể kéo dài hơn tùy theo loại bệnh và tiến triển bệnh. Bệnh nhân phải dùng đúng liều, đủ thời gian theo đơn thuốc của bác sĩ, không được tự ý ngưng dùng thuốc khi thấy bệnh thuyên giảm vì sẽ làm vi khuẩn không bị tiêu diệt hết làm bệnh không hết hẳn, dễ tái phát dẫn đến người bệnh đáp ứng với điều trị kém hơn, bệnh nặng hơn và gây ra nhiều biến chứng.

- Không dùng lại kháng sinh đã hết hạn sử dụng:

Rất nhiều loại kháng sinh có độc tính rất cao khi quá hạn dùng (như Tetracyclin gây độc cho thận).

- Tự kê đơn hoặc uống thuốc của người khác:

Hiện ay nhiều người vẫn có thói quen uống thuốc theo kinh nghiệm của người khác khi thấy triệu chứng bệnh tương tự nhau. Uống kháng sinh không đúng có thể gây biến chứng, nặng thêm tình trạng bệnh và làm khuẩn gây bệnh sinh sôi nảy nở làm tình trạng kháng thuốc thêm trầm trọng.
 

► Những lưu ý khi sử dụng kháng sinh

1. Kháng sinh như tên gọi của nó có nghĩa là chống lại các vi sinh vật, cụ thể là vi khuẩn. Vì vậy thuốc kháng sinh chỉ nên dùng để điều trị các nhiễm trùng do vi khuẩn và không điều trị các bệnh do vi-rút hoặc nấm.
 

2. Liều lượng khuyến cáo chung của kháng sinh là 2-3 lần/ngày. Nhưng không bao giờ tự ý uống thuốc mà không theo chỉ định của bác sĩ.
 

3. Điều quan trọng nhất khi dùng kháng sinh là tuân theo chỉ định của bác sĩ và không được tự ý ngừng thuốc.
 

4. Thông thường, thuốc kháng sinh được uống sau bữa ăn. Nhưng trong một số trường hợp bác sĩ có thể uống trước hoặc trong bữa ăn. Nên tránh thực phẩm cay và rượu khi đang dùng kháng sinh.
 

5. Thuốc kháng sinh cũng tấn công các vi khuẩn đường ruột thực sự có lợi cho cơ thể, cùng với các vi khuẩn có hại. Nên bổ sung lợi khuẩn hoặc sữa đông trong bữa ăn để tăng cường vi khuẩn chí đường ruột và chống lại các tác hại của kháng sinh.

6. Đảm bảo uống 2-3 lít nước mỗi ngày để duy trì lượng nước cho cơ thể khi sử dụng kháng sinh vì nó giúp loại bỏ các hóa chất độc hại ra khỏi cơ thể.

7. Nên thực hiện các bài tập nhẹ hoặc tập yoga để tăng cường chuyển hóa khi đang dùng kháng sinh.

8. Khi dùng kháng sinh nếu bị các tác dụng phụ không mong muốn thì hãy tham khảo ý kiến bác sĩ về cách dùng thuốc hoặc thay đổi loại thuốc khác.

9. Phụ nữ mang thai: nếu có thể, tuyệt đối tránh dùng mọi loại thuốc trong 3 tháng đầu của thai kỳ. Trong trường hợp mắc bệnh cần sử dụng kháng sinh để diệt khuẩn thì cần đến cơ sở y tế để khám và tuân thủ theo hướng dẫn dùng thuốc của bác sĩ. Nếu đã có thai mà không biết, lỡ dùng thuốc thì trong thời gian mang thai cần khám thai định kỳ để phát hiện những bất thường của thai nhi.

10. Tránh bia rượu: chất cồn có thể gây kích ứng dạ dày và những tác dụng phụ khác trong khi dùng kháng sinh.
 

Nói chung, với sự đa dạng của kháng sinh hiện nay thì việc sử dụng phải hết sức thận trọng, không tự ý dùng kháng sinh, phải thăm khám lâm sàng và tuân thủ theo phác đồ điều trị của thầy thuốc. Hy vọng bài viết trên đã mang lại những thông tin về những tác dụng phụ của thuốc kháng sinh để mọi người lưu ý. Cảm ơn các bạn đã đọc bài!
___________________________________________
Bài liên quan:
>>> Bệnh tay chân miệng có nguy hiểm không? Cách phát hiện sớm điều trị kịp thời
>>> Uống vitamin E hằng ngày có tốt không? Nên uống thế nào để phát huy triệt để tác dụng nhất
>>> Lợi ích của việc đi bộ đối với sức khỏe nếu mỗi sáng đi bộ 30p- 1 tiếng